Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Galeria

Nawigacja okruszkowa Nawigacja okruszkowa

Nawigacja Nawigacja

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Perspektywy pamięci: polska, niemiecka i białoruska – dyskursy społeczne wokół II wojny światowej i Holokaustu. Seminarium dla studentów i multiplikatorów

W dniach od 10 do 16 listopada, w Międzynarodowym Domu Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu, odbyła się druga edycja polsko - niemiecko - białoruskiego seminarium, w którym wzięło udział 25 studentów i studentek z uniwersytetów w Mińsku, Rostoku, Erfurcie, Rzeszowie i Krakowie.

Perspektywy pamięci: polska, niemiecka i białoruska – dyskursy społeczne wokół II wojny światowej i Holokaustu
Seminarium dla studentów i multiplikatorów


W dniach od 10 do 16 listopada, w Międzynarodowym Domu Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu, odbyła się druga edycja polsko - niemiecko - białoruskiego seminarium, w którym wzięło udział 25 studentów i studentek z uniwersytetów w Mińsku, Rostoku, Erfurcie, Rzeszowie i Krakowie. Seminarium zostało przygotowane we współpracy z Pracownią Historii Mińsk, która powstała w 2003 roku i ma na celu gromadzenie i upowszechnianie dokumentacji, dotyczącej jednego z największych gett na terenie okupowanego Związku Radzieckiego oraz znajdującego się w pobliżu obozu zagłady Trostenez, gdzie ginęli Żydzi z Mińska i okolic, Europy Środkowej i Niemiec. W obozie Trostenez mordowani byli również sowieccy jeńcy wojenni, członkowie ruchu oporu i nie-żydowska ludność cywilna. Inicjatorzy seminarium: dr Kusma Kozak (Pracownia Historii Mińsk) i Elżbieta Pasternak (MDSM Oświęcim) pragnęli poprzez ten projekt naświetlić powszechnie mało znane fakty, dotyczące polityki okupacyjnej i Zagłady na Białorusi. Podczas seminarium bardzo ważna była obecność świadka historii, pani Aleksandry Siwakowej Borisowej, która na podstawie własnych doświadczeń i przeżyć przywracała pamięć o tamtych wydarzeniach.


Seminarium rozpoczęliśmy warsztatami w grupach międzynarodowych - wspólnie zastanawialiśmy się nad obrazem II wojny światowej i Holokaustu w prywatnej i zbiorowej kulturze pamięci w Polsce, Niemczech i na Białorusi, zwracając uwagę na podobieństwa i różnice.
Kolejno grupy, pod opieką przewodników PMA-B, zwiedziły teren byłego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau. Seminarzyści z Polski i Białorusi mieli niezwykłą okazję towarzyszenia pani Aleksandrze Borisowej, podczas wizyty na terenie Birkenau. Doświadczenie to było poruszające, ze względu na samą obecność świadka historii, jak i jej opanowanie w obliczu konfrontacji z miejscem tragicznych doświadczeń z dzieciństwa. Aleksandra Borisowa została deportowana 15 kwietnia 1944 wraz z matką z KL Lublin do KL Auschwitz II-Birkenau, otrzymała numer więźniarski 77409.

Seminarzyści zapoznali się ponadto ze zbiorami Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau. Było to istotne zwłaszcza z perspektywy studentów archiwistyki z Mińska. Wśród szczątkowo zachowanych dokumentów poszukiwali oni informacji, dotyczących osób deportowanych z terenów Białorusi. Wizyta ta może stać się asumptem do dalszych badań nad losem białoruskich więźniów nazistowskich obozów koncentracyjnych i zagłady. Co istotne, na Białorusi żyje do dziś około dwustu byłych więźniów KL Auschwitz.

Ważnym uzupełnieniem programu była wizyta w Centrum Żydowskim, które mieści muzeum żydowskie oraz synagogę Chewra Lomdei Misznajot. Uczestnicy seminarium mieli okazję zapoznać się z przedwojenną historią społeczności żydowskiej w Oświęcimiu, obejrzeć zbiór judaiców zgromadzony w muzeum, a także zapoznać się z podstawowymi zasadami judaizmu i funkcjonowania synagogi. Gleb, ukraiński wolontariusz Centrum oprowadził grupę po Oświęcimiu oraz zrekonstruowanym po wojnie przez żydowską społeczność miasta cmentarzu.
Grupa białoruska specjalnie na potrzeby seminarium przygotowała prezentację Polityka okupacyjna na Białorusi i los białoruskich Żydów, która wzbudziła duże zainteresowanie pozostałych seminarzystów, ze względu na pomijanie obecności tej grupy ofiar w polskim i niemieckim dyskursie pamięci. Łączyło się to z promocją książki Obóz śmierci Auschwitz: Świadectwa Ocalałych z Białorusi. Najnowsza, trzecia edycja, wydana przez Pracownię Historii w Mińsku w 2012 roku, jest zbiorem 135 świadectw byłych więźniów KL Auschwitz. Książka ukazała się dotychczas w języku rosyjskim, ale planowany jest jej przekład na język niemiecki.
Najważniejszym punktem w programie seminarium było spotkanie z panią Aleksandrą Borisową, urodzoną w 1937 roku na Białorusi, w okolicach Witebska. Wraz z rodziną została deportowana w 1943 roku do KL Lublin, w ramach akcji represji, skierowanej przeciwko ludności cywilnej za działalność partyzancką. Pobyt w obozie na Majdanku udało jej się przeżyć dzięki staraniom matki oraz polskiej lekarki, która otoczyła ją opieką. 15 kwietnia 1944 roku została przetransportowana wraz z matką do KL Auschwitz II-Birkenau. Ojciec został zamordowany w Majdanku. Po rozdzieleniu z matką została osadzona w baraku dziecięcym. Stała się także ofiarą eksperymentów pseudomedycznych, przeprowadzanych w obozie przez lekarzy SS. Aleksandra Borisowa doczekała wyzwolenia przez Armię Radziecką. Po oswobodzeniu mieszkała w Krakowie, skąd wraz z matką powróciła do Witebska. Wojnę przeżył również jej brat, z którym obie spotkały się już w rodzinnym mieście.
W trakcie spotkania padło wiele pytań ze strony studentów i studentek. Większość z nich dotyczyła doświadczeń obozowych, losów poszczególnych członków rodziny i życia powojennego na Białorusi. Aleksandra Borisowa jest obecnie aktywną działaczką i prezeską stowarzyszenia, skupiającego ocalałych więźniów nazistowskich obozów koncentracyjnych na Białorusi.
Podczas wspólnych paneli dyskusyjnych seminarzyści rozważali pytania, dotyczące różnych sposobów konstruowania narracji na temat historii II wojny światowej i Holocaustu, edukacji w miejscach pamięci i przyszłych perspektyw jej rozwoju. Uczestnicy dyskutowali także nad indywidualną kulturą pamięci odnosząc się do osobistych doświadczeń.


Seminarium zakończył wspólny wyjazd do Krakowa, podczas którego grupa z Niemiec odwiedziła Muzeum w dawnej Fabryce Emalia Oskara Schindlera. W tym czasie grupa polsko-białoruska zwiedzała Stare Miasto oraz dawną dzielnicę żydowską Kazimierz.
W 2013 roku zaplanowana jest kolejna edycja projektu w MDSM Oświęcim, a dla absolwentów tegorocznego seminarium wspólne spotkanie w Mińsku.

Aleksandra Kalisz, Ewelina Malik, Magdalena Kopeć
(uczestniczki seminarium, Instytut Europeistyki UJ Kraków)

Zobacz galerię zdjęć